Theo Hiệp hội doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), để thực hiện mục tiêu đến năm 2045, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia phát triển với thu nhập cao và khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc như tinh thần đề ra của Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII, các ngành kinh tế, các doanh nghiệp cần phải xây dựng và thực hiện những nhiệm vụ mang tính chất đột phá chiến lược.
Theo đó, riêng đối với ngành logistics, việc đầu tư phát triển đội tàu container để vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu nhằm đảm bảo sự chủ động, tính kinh tế và an toàn cho lĩnh vực này cùng nền kinh tế của quốc gia là rất cấp thiết.
Bốc xếp, vận chuyển container hàng hóa xuất nhập khẩu tại Cảng Tổng hợp Bình Dương. Ảnh tư liệu: Hải Âu/TTXVN
Thực trạng ngành vận tải biển
Ông Nguyễn Tương, Cố vấn cấp cao VLA cho hay, với lợi thế vận chuyển hàng hóa bằng container đảm bảo nhanh chóng, an toàn, thuận tiện, đa dạng, đây còn là ngành vận tải duy nhất mà các doanh nghiệp đang hoạt động có thể đổi lẫn các công cụ sản xuất cho nhau, như đổi chỗ trên tàu, đổi vỏ container trên phạm vi toàn cầu... nên trong hơn 5 thập kỷ qua vận tải container bằng đường biển, đường sắt, đường bộ… đã phát triển rất nhanh chóng.
Tính tới ngày 25/3/2022, đội tàu container trên thế giới đã có 6.346 tàu với tổng sức chở 25,5 triệu TEU, tổng trọng tải 305,9 triệu DWT. Trong khi đó, đội tàu container của Việt Nam lại quá nhỏ bé, cả nước chỉ có 10 công ty vận tải container, sở hữu 48 tàu container với tổng sức chở 39.519 TEU, tổng trọng tải 548.236 DWT...
Vì thế, để phát triển đội tàu container, Việt Nam cần có sự nghiên cứu kỹ càng để định hướng phát triển và đầu tư đồng bộ cả ba yếu tố hình thành nên loại hình vận tải này, gồm tàu chuyên dụng chở container, vỏ container và mạng lưới phục vụ khách hàng, đội tàu ở tất cả các cảng chính mà tàu sẽ đến.
Ông Vũ Ngọc Sơn, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Vận tải và Xếp dỡ Hải An; đồng thời, từng là Phó chủ tịch VLA cho biết, vấn đề phát triển đội tàu vận tải biển Việt Nam đã được nhiều nghị quyết của Bộ Chính trị và Ban chấp hành Trung ương Đảng đề ra từ nhiều năm nay, song vẫn chưa có kế hoạch thực hiện. Hiện nay, đang tồn tại nhiều khó khăn về vận chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường biển do sự ùn tắc tại các cảng; sự đứt gãy chuỗi cung ứng kéo theo việc thiếu tàu, thiếu vỏ containers và làm cho giá cước vận tải container tăng vọt, ảnh hưởng nặng nề tới xuất nhập khẩu và khả năng cạnh tranh của hàng hóa xuất nhập khẩu. Gần như toàn bộ năng lực vận chuyển, tiền cước vận chuyển hàng hóa bằng container đi các tuyến liên lục địa đều nằm trong tay các chủ tàu nước ngoài, nên việc có đội tàu container không chỉ đơn thuần hạn chế sự chèn ép về giá của các hãng tàu nước ngoài mà còn là vấn đề về phụ phí mà lâu dài đây cũng là công cụ để bảo đảm an ninh kinh tế của đất nước; nhất là khi thực hiện các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) đang có hiệu lực một cách hiệu quả.
Theo ông Ngọc Sơn, để xây dựng và phát triển đội tàu container quốc gia, không thể chỉ tính toán lỗ lãi trong thời gian ngắn mà phải có tầm nhìn lâu dài và phải coi đây là biện pháp cốt lõi hạ thấp chi phí logistics quốc gia, nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam và cũng là biện pháp bảo đảm thực hiện tốt việc phát triển kinh tế đất nước; đặc biệt là đối với một quốc gia có nhiều tiềm năng về kinh tế biển như Việt Nam trong bối cảnh tình hình chính trị thế giới đang có nhiều diễn biến phức tạp.
Ông Sơn nhấn mạnh, Việt Nam, một đất nước có vị trí địa chính trị quan trọng trong khu vực và trên thế giới cần phải nhanh chóng phát triển đội tàu vận chuyển container có trọng tải lớn, đi xa và phải trở thành một quốc gia biển có đội tàu viễn dương tương xứng.
Đề xuất phát triển
Việt Nam với vị trí địa chính trị quan trọng, nằm trên tuyến vận tải hàng hải trọng yếu Đông-Tây bán cầu, chiếm trên 80% khối lượng vận chuyển hàng hóa toàn cầu. Khoảng 90% khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu của Việt Nam được chuyên chở bằng đường biển. Tốc độ hàng hóa thông qua cảng biển tăng bình quân 10%-15%/năm.
Năm 2021, mặc dù là năm rất khó khăn do tác động của đại dịch COVID-19 tới mọi hoạt động của nền kinh tế, nhưng lượng hàng container thông qua cảng biển vẫn đạt 24 triệu TEU, tăng 7% so với năm 2020. Tuy nhiên, đội tàu biển của Việt Nam chỉ đảm nhiệm vận tải được khoảng 7% thị phần. Số còn lại nằm trong tay các hãng tàu nước ngoài. Các tàu container của Việt Nam chủ yếu hoạt động trên tuyến nội địa và các tuyến ngắn trong khu vực nội Á.
Từ thực tế này, đại diện của VLA đề xuất Chính phủ xây dựng cơ chế đặc biệt cho việc phát triển đội tàu container và phân kỳ đầu tư làm 2 giai đoạn.
Theo đó, giai đoạn 1 kéo dài từ 3 đến 5 năm tập trung đầu tư các loại tàu phù hợp để hoạt động trên các tuyến Nội Á, bao gồm tới Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc đến Ấn Độ và Trung Đông. Đây cũng là khu vực chiếm hơn 60% tổng lượng hàng khô xuất nhập khẩu của cả nước. Song song đó, tích cực tìm kiếm các đối tác là những hãng tàu lớn để hợp tác trong việc đổi chỗ, đổi vỏ container; thậm chí sử dụng cả phần mềm điều hành, quản lý và hệ thống phục vụ của họ ở các cảng…
Đây cũng là cách làm mà các hãng tàu trong khu vực đã thực hiện rất thành công trong nhiều thập kỷ vừa qua như hãng tàu WAN HAI của Đài Loan (Trung Quốc) hoặc ZIM LINES của Israel…
Giai đoạn 2 kéo dài khoảng 5 năm tiếp theo, sau khi đã hoạt động thành công ở khu vực Nội Á cùng với đối tác, Việt Nam sẽ tiếp tục đầu tư các loại tàu container lớn hơn từ Panamax, Post Panamax có trọng tải 4.000 - 5.500 - 6.500 TEU, tàu container cỡ lớn có trọng tải từ 7.000 - 11.000 TEU và có thể cả tàu cỡ rất lớn với trọng tải từ 11.000 - 14.000 và 18.000 TEU để tham gia vận chuyển trên các tuyến liên lục địa chính của thế giới như tuyến châu Á – Mỹ, tuyến châu Á – châu Âu, tuyến Đông – Tây RTW (Round The World)…
Ông Ngô Khắc Lễ, Phó tổng thư ký VLA kiến nghị, Quốc hội, Chính phủ xem xét cho phép một cơ chế đặc biệt bao gồm chính sách ưu tiên bố trí nguồn vốn cho doanh nghiệp vay ưu đãi để đóng tàu, mua tàu, mua vỏ container; bãi bỏ các qui định, các loại thuế, phí bất hợp lý như “Qui định không được mua tàu trên 15 tuổi” hay thuế nhập khẩu, thuế VAT khi mua tàu. Đồng thời, cho phép các chủ tàu có nguồn thu ngoại tệ được phép vay ngoại tệ để đầu tư…
Theo tính toán, dự kiến, giai đoạn 1 sẽ cần chi khoảng 1,5 tỷ đô la Mỹ (USD); trong đó, 1 tỷ USD để đầu tư tàu đóng mới hoặc mua tàu cũ dưới 10 tuổi và 0,5 tỷ USD dành cho thuê – mua vỏ container. Ưu tiên đầu tư mua vỏ container để đáp ứng nhu cầu chở hàng lạnh và thực phẩm, trái cây…
Cùng với đó, cần có chính sách khuyến khích đào tạo và miễn thuế thu nhập cá nhân để thu hút các thuyền viên Việt Nam làm việc trên tàu trong một thời gian nhất định; cho phép thuê thuyền viên nước ngoài làm việc trên tàu treo cờ Việt Nam để đảm bảo cho các chủ tàu chủ động, linh hoạt áp dụng khi tàu hoạt động trên phạm vị toàn cầu…
Điều quan trọng nhất là cần phải có quyết tâm chính trị và sự đồng lòng, thống nhất của Đảng, Nhà nước và của doanh nghiệp - yếu tố cơ bản nhưng then chốt và quyết định sự thành công, hiệu quả khi thực hiện mục tiêu gây dựng, phát triển đội tàu container vững, mạnh; góp phần tạo động lực thúc đẩy và tăng trưởng xuất nhập khẩu.
